4 CZERWCA: 30. rocznica pierwszych wolnych wyborów (VIDEO, FOTO)

5 kwietnia 1989 r. zakończyły się obrady Okrągłego Stołu. Jeden z najważniejszych elementów porozumienia zawartego przez władzę komunistyczną z częścią środowisk opozycyjnych dotyczył przeprowadzenia wyborów do Sejmu oraz przywróconego po 50 latach od ostatniego posiedzenia Senatu.

Kontrakt zakładał m.in. demokratyzację wyboru ciał przedstawicielskich. Wyłoniony w wyborach parlament miał składać się z reprezentantów różnych sił politycznych. Po raz pierwszy od czasu wyborów do Sejmu Ustawodawczego w 1947 r. dopuszczono więc do walki o mandaty, nie tylko teoretycznie, ale i w praktyce, siły opozycyjne.

W porozumieniu zapisano, że wybór Sejmu i Senatu w 1989 będzie początkiem drogi do demokracji parlamentarnej. Dopiero parlament wyłoniony w kolejnych wyborach miał w pełni odzwierciedlać wolę wyborców, wyrażoną we w pełni demokratycznej elekcji.

Dokument szczegółowo opisywał zasady, na jakich mieli zostać wybrani posłowie i senatorowie. Przede wszystkim podkreślono, że zniesione zostają wszelkie pozawyborcze procedury eliminacji kandydatów. Prawo zgłaszania kandydatów, obok dotychczas uprawnionych partii i organizacji, uzyskali wyborcy w liczbie co najmniej 3 000.

Dziennik Telewizyjny 4.06.1989 (1/2)

Dziennik Telewizyjny 4.06.1989 (2/2)

Zasady wyborów

Swoboda wyborów do Sejmu PRL X kadencji była wprost ograniczona kontraktem zawartym przez układające się przy Okrągłym Stole strony. Przewidywał on, że o 60 proc. spośród 460 mandatów (276) w Sejmie ubiegać się będą kandydaci trzech ugrupowań starego porządku: Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego. 5 proc. miejsc w izbie (23) przeznaczone było dla kandydatów stronnictw sojuszniczych (PAX, Polskiego Związku Katolicko-Społecznego i Unii Chrześcijańsko-Społecznej), a o pozostałe 35 proc. mandatów poselskich (161) walczyć mieli kandydaci bezpartyjni, zgłaszani przez grupy wyborców. Nieścisłe jest więc pojawiające się niekiedy określenie wyborów do Sejmu w 1989 r. jako „wolnych w 35 procentach”. Walka wyborcza w ramach mandatów, o które ubiegali się kandydaci opozycji demokratycznej ograniczona była wyłącznie do kandydatów bezpartyjnych. Ustalono także, że część mandatów przyznanych stronie koalicyjnej obsadzona będzie z listy krajowej, a nie w okręgach. Z listy tej kandydowało wielu najważniejszych polityków obozu władzy.

Wolne od jakiegokolwiek politycznego kontraktu były wybory do Senatu. Wyborcy wskazywali swoich senatorów spośród wszystkich zgłoszonych kandydatów. Okręgi wyborcze do Senatu pokrywały się z granicami województw. Posłem lub senatorem zostawał kandydat, który uzyskał bezwzględną większość głosów.

Porozumienie okrągłego stołu w części dotyczącej wyborów do Sejmu i Senatu na grunt prawny zostało przeniesione w uchwalonej przez Sejm ordynacji wyborczej. Pierwsza tura wyborów do Sejmu i Senatu odbyła się 4 czerwca 1989 roku. Druga dwa tygodnie później, 18 czerwca.

Kandydaci i wyniki wyborów

O mandaty posłów przeznaczone dla kandydatów bezpartyjnych ubiegali się zarówno kandydaci zgłoszeni przez ugrupowania opozycyjne, jak i osoby popierane przez siły starego porządku i jawnie z nimi sympatyzujące. Kandydaci opozycji demokratycznej kandydowali przede wszystkim pod szyldem Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. Swoich kandydatów zgłosiły też m.in. Konfederacja Polski Niepodległej, Unia Polityki Realnej i mniejsze ugrupowania. Część środowisk opozycyjnych (np. „Solidarność Walcząca”) wybory zbojkotowała.

4 czerwca 1989 r. do urn poszło 62 proc. uprawnionych do głosowania. 160 ze 161 mandatów poselskich przeznaczonych dla bezpartyjnych, kandydaci KO „Solidarność” uzyskali już w pierwszej turze. W ponownym głosowaniu kandydatowi KO przypadł ostatni pozostający do obsadzenia mandat dla bezpartyjnych. W wolnych wyborach do Senatu strona solidarnościowa uzyskała 99 ze 100 mandatów. Przepadła większość kandydatów zgłoszonych przez stronę koalicyjną na liście krajowej – nie uzyskali oni wymaganej większości bezwzględnej głosów.

Pierwsze posiedzenie Sejmu PRL X kadencji odbyło się 4 lipca 1989 r. Tego samego dnia zebrał się także Senat I kadencji. Marszałkiem Senatu został wybrany poseł ZSL prof. Mikołaj Kozakiewicz, na czele odrodzonego Senatu stanął prof. Andrzej Stelmachowski. Posłowie i senatorowie „Solidarności” utworzyli w nowo wybranym parlamencie Obywatelski Klub Parlamentarny.

Znaczenie wyborów 4 czerwca

Wyniki wyborów do Sejmu i Senatu jednoznacznie pokazały, że zdecydowana większość wyborców odrzuciła siły rządzące krajem przez okres powojenny. Skala zwycięstwa kandydatów Komitetów Obywatelskich oraz rozmiary porażki sił starego systemu sprawiły, że wydarzenia polityczne nabrały nowej dynamiki. Rozpoczął się proces stopniowego oddawania władzy przez dotychczas rządzących. Zgromadzenie Narodowe wybrało wprawdzie zgodnie ze wcześniejszymi ustaleniami Wojciecha Jaruzelskiego na urząd prezydenta PRL, jednak po niedługim czasie powstała koalicja OKP-ZSL-SD, w wyniku czego doszło do utworzenia rządu Tadeusza Mazowieckiego. W ten sposób przedstawiciele dotychczasowej opozycji objęli stanowiska rządowe i rozpoczął się czas transformacji ustrojowej.

Sejm i Senat wyłonione w czerwcowych wyborach odegrały w niej niebagatelną rolę. W parlamencie powstawały ustawy, które nie tylko reformowały poszczególne dziedziny życia, ale także zmieniały ustrój państwa. Izby wybrane 4 i 18 czerwca 1989 r. zdecydowały m.in. o przywróceniu orła w koronie jako godła państwowego oraz nazwy Rzeczpospolita Polska. Sejm i Senat zdecydowały o tym, że Prezydenta Rzeczypospolitej wybierać ma naród w głosowaniu powszechnym, stworzyły podstawy ustawowe dla samorządu terytorialnego, uchwaliły pakiet ustaw reformujących gospodarkę.

Wydarzenia w Polsce, w tym wyniki wyborów czerwcowych, miały ogromne znaczenie dla ruchów opozycyjnych w innych państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Znacząco ułatwiły one i przyspieszyły zmiany demokratyczne zachodzące w naszej części kontynentu.

W 2013 roku Sejm upamiętnił w przyjętej uchwale czerwcowe wybory, ustanawiając 4 czerwca Dniem Wolności i Praw Obywatelskich.

źródło: sejm.gov.pl
filmy: youtube.pl / renirable
foto nagłówek: kadr z filmu